فرق ترس و اضطراب

نويسنده:مهدي شيري



پيش درآمد

در دنياي لغات و اصطلاحات، کلماتي هستند که در صحبت هاي عاميانه به صورت مترادف استفاده
مي شوند و مي تواند جايگزين يکديگر شوند؛ کلماتي نظير غم و افسردگي، عقل و هوش، روح و روان و ... اما با اندکي توجه و رجوع به لغت نامه ها معلوم مي شود که هر کلمه اي معناي خاص خود را دارد و مورد استفاده ي آن هم فرق مي کند. دو واژه ي «ترس» و «اضطراب» نيز با همين مسئله رو به رو شده اند. «واژه هاي ترس و اضطراب اغلب مترادف هم به کار برده مي شوند»؛(1) در حالي که تفاوت زيادي بين آنهاست. هدف اين نوشتار، بررسي تفاوت هاي معنايي اين دو واژه است.

معناي لغوي ترس و اضطراب

ترس از نظر ريشه شناسي، کلمه اي «آوستايي» از پارسي باستان است که معناي «خوف و بيم» را مي رساند.(2)
اضطراب واژه اي عربي از ماده ي «ض ر ب» به معناي «تکان خوردن و لرزيدن» است.(3) بعضي لغت نامه ها معاني متعددي براي آن ذکر کرده اند: «آشفتگي، تشويش، پريشاني، نگراني و...»(4)

معناي اصطلاحي ترس(5) و اضطراب(6)

اين که ترس چيست و چه تعريفي دارد، پاسخ جامع و مانعي براي آن تهيه نشده است و روان شناسان هر يک به تناسب نوع دريافت خود، تعريفي از آن ارائه داده اند.
- ترس، حالتي است هيجاني، ناشي از يک احساس ناامني.
- ترس، حالتي است هيجاني که بر اثر اختلالي پديد آمده و رفتار عادي را از آدمي باز مي ستاند.
- ترس، واکنشي است در برابر محرک هاي وحشتناک و آزار دهنده که سبب اجتناب از خطر است. ماهيت ترس، يک رفتار اجتنابي است که در آن آدمي به سوي مقصدي امن مي گريزد و سعي دارد خود را از صحنه و موضوعي معين به دور بدارد.
- ترس، مکانيسمي دفاعي است که در آدمي احساس رمندگي به وجود آورده، زمينه را براي سلامت و امنيت آدمي فراهم مي آورد.(7)
براي اضطراب، سه معنا ذکر کرده اند: 1- ترس مبهم؛ 2- ترس ناشي از ناامني؛ 3- نگراني از رفتار خود.(8)
آنچه که درباره ي اضطراب آشکار است، اين است که اضطراب، چيزي نيست جز دلهره اي مداوم و مزمن از چيزي که شناخته شده و قابل تعبير نيست.(9)

عناصر ترس و اضطراب

هنگامي که خطر را تجربه مي کنيم، دستخوش تغييرات بدني و هيجاني گوناگوني مي شويم که پاسخ ترس را تشکيل مي دهند. پاسخ ترس، داراي چهار عنصر است: 1- عنصر شناختي، مثل: انتظار آسيب قريب الوقوع؛ 2- عنصر بدني، مثل: تغييرات موجود در ظاهر ما؛ 3- عنصر هيجاني، مثل: احساس دلهره و وحشت؛ 4- عنصر رفتاري، مثل: جنگ و گريز.
اضطراب نيز همان چهار مؤلفه ي ترس را دارد، ولي با يک تفاوت مهم؛ مؤلفه ي شناختي ترس، انتظار خطري واضح و بخصوص است، در حالي که مؤلفه ي شناختي اضطراب، انتظار خطري مبهم است. در ترس، فکر معمول، اين است که مثلا «سگ ممکن است مرا گاز بگيرد». در مقابل، در اختلال اضطراب فراگير، فکر معمول، اين است که «اتفاق وحشتناکي ممکن است براي فرزندم بيفتد». بنا براين، ترس بر پايه ي واقعيت، يا مبالغه ي «خطر واقعي» قرار دارد، حال آن که اضطراب بر اساس «خطر مبهم» استوار است.(10)
متداول ترين نشانه ي رواني اضطراب، برانگيختگي دستگاه عصبي است. علائم اضطراب، عبارت اند از: عرق ريختن، سرعت تپش قلب و تنش در عضلات اسکلتي، و بعضي اوقات به از دست دادن کنترل مثانه و روده، از دست دادن اشتها و افزايش فشار خون نيز منجر مي شود.(11)

جمع بندي کلي تفاوت هاي ترس و اضطراب

1- ترس، ناشي از خطري است که در خارج وجود دارد و موضوع آن معين است، در حالي که اضطراب، موضوعي معين ندارد.
2- عوامل تشکيل دهنده ي اضطراب، مبهم و مجهول اند؛ ولي عوامل تشکيل دهنده ي ترس، معلوم و آشکارند.
3- ترس، محرک شناخته شده اي دارد؛ ولي اضطراب، محرکي ناشناخته و غير مشخص که از ترس، مايه مي گيرد.
4- ترس، واکنش مشخصي دارد و صورت حمله يا عقب نشيني دارد؛ ولي در اضطراب، فرد نمي داند چه بايد بکند.
5- ميزان ترس، معطوف به وضعيت محيط و عامل محرک است؛ ولي در اضطراب، چنين وضعي مبهم است.
6- ترس، از يک موقعيت معلوم و اغلب متکي به زمان حال است؛ ولي اضطراب، ممکن است متوجه گذشته و آينده باشد.
7- ترس، ناامني بيروني است؛ ولي اضطراب، نوعي ناامني دروني.
8- در ترس، آدمي مي داند او را چه مي شود، در حالي که در اضطراب، نمي داند. در نتيجه، دچار لرزش، سردرد، تپش قلب و... مي شود.(12)

پي نوشتها:

1- اختلالات روان تني، بنجامين و لمن، بهمن نجاريان و ديگران، تهران: رشد، 1375، ص 240.
2- لغت نامه ي دهخدا.
3- فرهنگ عربي تاج العروس.
4- فرهنگ عربي - فارسي، آذرتاش آذرنوش.
5- .Fear
6- .Anxiety
7- مسئله ي ترس و اضطراب کودکان، علي قائمي اميري، تهران: اميري، 1376، ص 16 - 17.
8- روان شناسي تربيتي، علي شريعتمداري، ص 277؛ به نقل از: مسئله ترس و اضطراب کودکان، ص 306.
9- مسئله ي ترس و اضطراب، ص 206.
10- روان شناسي نابهنجاري، آسيب شناسي رواني، ديويد روزنمان و مارتين سليگمن، ترجمه: يحيي سيد محمدي، تهران: ساوالان، 1380، ج 1، ص 301 و 307.
11- اختلالات روان تني، ص 242.
12- مسئله ترس و اضطراب کودکان، ص 208.

منبع: نشريه ي حديث زندگي